ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ
<<Հայաստանի Հանրապետության դատական և իրավական բարեփոխումների 2018-2023 թվականների ռազմավարությունը և դրանից բխող գործողությունների ծրագիրը հաստատելու մասին>> Հայաստանի Հանարապետության կառավարության որոշման ընդունման անհրաժեշտության վերաբերյալ
Ընթացիկ իրավիճակը և իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը
Հայաստանի Հանրապետության դատական իշխանությունը և իրավական համակարգը Հանրապետության անկախացումից ի վեր անցել են բարեփոխումների մի քանի փուլեր՝ հետևողականորեն արձագանքելով տարբեր ժամանակահատվածներում դատական և իրավական համակարգերի առջև ծառացած խնդիրներին ու մարտահրավերներին: Այդ բարեփոխումների ծրագրերն ըստ փուլերի պլանավորել և սահմանել են մի շարք համալիր միջոցառումներ ու գործողություններ՝ որպես վերջնանպատակ ունենալով աստիճանաբար հասնել անկախ, ինքնուրույն, արդար և արդյունավետ դատական իշխանության լիարժեք կայացմանը, իրավունքի գերակայության և ժամանակակից իրավական պետության չափանիշներին համապատասխանող իրավական համակարգի ամրապնդմանը:
Դատաիրավական ոլորտի բարեփոխումների ռազմավարական պլանավորման և բարեփոխումների շարունականության ապահովման ձևավորված այս մշակույթը նոր որակ ստացավ ՀՀ Կառավարության 2017թ. հոկտեմբերի 5-ի թիվ 42 արձանագրային որոշման արդյունքում, երբ հստակեցվեցին և կատարելագործվեցին տարբեր մակարդակների ռազմավարական փաստաթղթերին ներկայացվող պահանջները և դրանց համակարգման ու հսկողության գործընթացի մանրամասները: Դրանով իսկ կարևորվեց, տվյալ դեպքում, դատաիրավական ոլորտի բարեփոխումների ռազմավարական պլանավորման, մշտադիտարկման, հաշվետվողականության և առաջընթացի պարբերական գնահատման անհրաժեշտությունը ոլորտի վերընթաց և կայուն զարգացման ապահովման համար:
Բացի այդ, <<Հայաստանի Հանրապետության դատական և իրավական բարեփոխումների 2018-2023 թվականների ռազմավարությունը և դրանից բխող գործողությունների ծրագիրը հաստատելու մասին>> Հայաստանի Հանարապետության կառավարության որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է որոշ այլ կարևոր հանգամանքներով ևս.
Առաջին, 2015թվականի դեկտեմբերի 6-ի փոփոխություններով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ (այսուհետ՝ Սահմանադրություն) դատական իշխանությանը գործառութային, կառուցակարգային, նյութական և սոցիալական անհրաժեշտ ու բավարար անկախությամբ օժտելու նպատակով առանցքային փոփոխություններ կատարվեցին դատական իշխանությանը նվիրված գլխում: Ի թիվս այլ նորամուծությունների, փոփոխված Սահմանադրությամբ նախատեսվեց Բարձրագույն դատական խորհուրդը՝ որպես դատարանների և դատավորների անկախությունը երաշխավորող անկախ պետական մարմին, սահմանվեցին դրա կազմը, կազմավորման կարգն ու լիազորությունները, փոխվեցին դատավորների թեկնածուներին ներկայացվող պահանջները, դատավորների ընտրության և նշանակման կարգը, դատական իշխանության անկախության ապահովման մեխանիզմները: Այս ամենը հանգեցրեց ոլորտը կարգավորող հիմնական իրավական ակտերի Սահմանադրությանը համապատասխանացնելու գործընթացի մեկնարկին, այդ թվում՝ նոր Դատական օրենսգրքի նախագծի մշակմանը:
Ուստի դատական իշխանությանը վերաբերող մասով անհրաժեշտ էր նախատեսել Դատական օրենսգրքի նոր իրավակարգավորումներով ամրագրված երաշխիքների գործնականում իրացվելիության կառուցակարգեր, որոնք տեղ են գտել Ռազմավարության և Գործողությունների ծրագրի համապատասխան բաժիններում: Բացի այդ, նախորդ բարեփոխումների արդյունքների վերլուծության հիման վրա անհրաժեշտ էր նախատեսել քրեական, քաղաքացիական և վարչական արդադարադության, ինչպես նաև քաղաքացիներին մատուցվող ծառայությունների ոլորտներում դեռևս առկա խնդիրների նոր արդյունավետ լուծումներ՝ ապահովելով ոլորտի շարունակական և կայուն զարգացումը:
Երկրորդ, հատկանշական է, որ շարք հեղինակավոր կազմակերպությունների կողմից հետևողականորեն ընդգծվում է դատաիրավական ոլորտի բարեփոխումների և պետության սոցիալ-տնտեսական զարգացման ու լավ կառավարման գործընթացների միջևհստակ կապը: Արդյունավետ դատական և իրավական համակարգը նվազագույնը ենթադրումէ իրավական, արդար օրենքներ և կանխատեսելի, արդյունավետ իրավակիրառություն, որն ուղեկցվում է ինստիտուցիոնալ բարելավման և կարողությունների զարգացման միջոցով, դրանով իսկ խրախուսելով ներդրումային միջավայրը և նպաստելով պետության տնտեսական աճին:
Վերոգրյալի հաշվառմամբ, իրավական և դատական բարեփոխումների թիրախային, նպատակային և ժամանակին ռազմավարական պլանավորման անհրաժեշտությունը հիմնավորված է, ինչը նաև տեսանելի ու կանխատեսելի է դարձնում ոլորտի զարգացումը՝ դրանով իսկ նպաստելովպետության ընդհանուր զարգացմանը:
Առաջարկվող կարգավորման բնույթը
Ռազմավարությամբ ոլորտի բարեփոխումները նախատեսվում է իրականացնել օրենսդրության և կարգավորիչ դաշտի ստեղծման կամ կատարելագործման, գործնականում դրանց կիրառումն ապահովող արդյունավետ մեխանիզմների ներդրման կամ զարգացման միջոցով, ինչպես նաև ոլորտի ինստիտուցիոնալ զարգացման, ենթակառուցվածքների բարելավման ու մասնագիտական ներուժի կատարելագործման միջոցով:
Որպես ռազմավարության խնդիրներ առանձնացվել են՝ դատական իշխանության լիարժեք անկախության ապահովման, կոռուպցիոն երևույթների կանխարգելման, դատավորների կարգապահական պատասխանատվության ինստիտուտի կիրառման բարելավման խնդիրները, դատավորների և նրանց աշխատակազմի թվաքանակի և քննվող գործերի թվի հավասարակշռման, վեճերի լուծման այլընտրանքային միջոցների լիարժեք կիրառման խթանման, գործի քննության ողջամիտ ժամկետների պահպանման խնդիրները, իրավաբանական օգնության որակի և մատչելիության բարելավման, կալանքի՝ որպես խափանման միջոցի համաչափ և արդարացի կիրառման, անչափահասների արդարադատության, քրեական պատիժների համակարգի և վերասոցիալականացման խնդիրները, էլեկտրոնային արդարադատության լիարժեք ներդրման, քաղաքացիներին մատուցվող ծառայությունների որակի բարելավման խնդիրները, դատական իշխանության և արդարադատության ոլորտի այլ հաստատությունների նկատմամբ հանրության վստահության բարձրացման և այլ խնդիրներ:
Հիշյալ խնդիրների լուծումը նախատեսվում է իրականացնել ռազմավարական յոթ ուղղություններով սահմանված ռազմավարական նպատակների, դրանց հասնելու ուղենիշերի և Գործողությունների ծրագրով հստակեցված միջոցառումների ու որոշակի գործողությունների միջոցով:
Նախագծի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները
Նախագիծը մշակվել է ՀՀ արդարադատության նախարարության կողմից:
Ակնկալվող արդյունքը
Ռազմավարության և Գորողությունների ծրագրի ընդունման դեպքում անկնալվում է ամրապնդել իրավական որոշակիությունը, իրավական համակարգի և արդարադատության կանխատեսելիությունը, արդարադատության մատչելիությունը և արդյունավետությունը, դատական իշխանության անկախությունը, անաչառությունը, որակյալ արդարադատությունը, հանրային հաշվետվողականությունը և թափանցիկության ապահովումը: Դրանով իսկ Հայաստանի Հանրապետությունում կամրապնդվի իրավունքի գերակայությունը, իրավական անվտանգության հետևողական հաստատումը և մարդու հիմնարար իրավունքների և ազատությունների պաշտպանությունը:
Ռազմավարությամբ ակնկալվող վերջնարդյունքների հիմնական չափելի ցուցանիշներն են՝ դատական իշխանության և արդարադատության ոլորտի հաստատությունների գործունեության կամ դրա առանձին ասպեկտների վերաբերյալ հանրության վստահության մակարդակի աճը, մասնագիտական շրջանակների (իրավաբանների)՝ դատական իշխանության և արդարադատության հաստատությունների գործունեության նկատմամբ վստահության մակարդակը, տարբեր վերաբերելի գնահատման զեկույցներում Հայաստանի Հանրապետությունում արդարադատության ոլորտի հաստատությունների գործունեության կամ դրա առանձին ասպեկտեների վերաբերյալ բարելավված ցուցանիշները կամ Հայաստանի Հանրապետության վարկանիշի բարձրացումը:
