««Պաշտպանության մասին» Հայաuտանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ կատարելու մասին»

Առաջարկում եմ վերանայել աշխարհազորի ձևավորման գործընթացում տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ներգրավումը Յուրաքանչյուր քաղաքացի պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով մասնակցել Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանությանը (Սահմանադրություն, հոդված 14, մաս 3): Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության, անվտանգության, տարածքային ամբողջականության և սահմանների անձեռնմխելիության ապահովումը Հայաստանի Հանրապետության յուրաքանչյուր քաղաքացու գործն է, իսկ առողջական խնդիրներ չունեցող արական սեռի յուրաքանչյուր քաղաքացի պարտավոր է ծառայել ՀՀ զինված ուժերում: Աշխարհազորի ձևավորման և կառավարման առաջարկվող մոդելը կարող է մի շարք խնդիրների պատճառ հանդիսանալ. 1. Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ղեկավարների տեղակալների վրա ի պաշտոնե ըստ էության զինվորական պարտականություններ դնելը ռազմականացնում է տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման համակարգը: Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն արդեն իսկ պաշտպանության հետ կապված մի շարք գործառույթներ ունեն: «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի հոդված 40-ի 1-ին մասի երկրորդ կետի համաձայն համայնքի ղեկավարը մասնակցում է զորակոչի, զորահավաքի և վարժական հավաքների կազմակերպմանը, ինչպես նաև տարածքային պաշտպանության և ռազմական դրության իրավական ռեժիմի ապահովման միջոցառումներին: «Տարածքային կառավարման մասին» ՀՀ օրենքի հոդված 18-ը սահմանում պաշտպանության բնագավառում մարզպետի լիազորությունները: Ներկա տեսքով օրենքը մարզպետի տեղակալի հաստիք չի նախատեսում: «Տարածքային կառավարման մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ առաջարկող նախագիծն առաջարկում է ստեղծել մարզպետի տեղակալի հաստիք, որի լիազորությունների շրջանակը, համաձայն օրենքի նախագծի, սահմանափակվում է աշխարհազորի հետ աշխատանքով: Ըստ էության մարզպետի տեղակալը դառնում է ՀՀ պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչը մարզի վարչակազմում: Կարող է ստեղծվել իրավիճակ, որ տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ղեկավարներ ուղղակի տեղում չլինեն, ինչի արդյունքում ռազմական գործողություններում անմիջապես չներգրավված տեղական բնակչությունը (այն որ պաշտոնյաները նախատեսում են, որ աշխարհազորում ներգրավվելու է 100 հազար մարդ, ենթադրում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում լինելու է ռազմական գործողություններում չներգրավված մի քանի հարյուր հազար մարդ), պատերազմի պայմաններում կմնա առանց իշխանության առաջնորդության, ինչը խնդրահարույց է: 2. Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ղեկավարների տեղակալներն ի պաշտոնե ներգրավվում են հատուկ պատրաստություն պահանջող գործառույթներում (դիվերսիոն կամ ահաբեկչական կամ հետախուզական կամ հատուկ օպերացիաների ուժերի և այլ գործողությունների), ինչի համար սովորաբար տարիների պատրաստվածություն, հատուկ գիտելիքներ, հմտություններ և կարողություններ են պահանջվում: Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ղեկավարների տեղակալներն այդպիսի գիտելիքներ, հմտություններ և կարողություններ կարող են չունենալ (եթե նրանք պաշտոնաթող զինվորական կամ ոստիկան չեն, ապա ուղղակի չեն կարող ունենալ): 3. Տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ղեկավարների տեղակալները դառնում կրկնակի ենթակայության պաշտոնյաներ, ինչը կառավարման տեսակետից համարվում է անարդյունավետ և ոչ նպատակահարմար: Անհրաժեշտ է խուսափել զինված ուժերում (իսկ այս նախաձեռնության արդյունքում աշխարհազորը փաստացի դառնում է զինված ուժերի մաս) կրկնակի ենթակայության պաշտոնյաներ ունենալուց: 4. Եթե աշխարհազորում ներգրավված «շարքայինները» անցած լինեն պարտադիր զինվորական ծառայություն, իսկ նրանց «հրամանատար» հանդիսացող տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ղեկավարների տեղակալները անցած չլինեն պարտադիր զինվորական ծառայություն, նման ստորաբաժանումներում մեծ կլինի անառողջ բարոյահոգեբանական մթնոլորտ ունենալու հավանականությունը: Աշխարհազորի ստորաբաժանումների հրամանատարները պետք է լինեն ոչ թե պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների պաշտոնյաներ, այլ աշխարհազորայինների շրջանում հեղինակություն վայելող և զինվորական գործի մասին առնվազն նվազագույն գիտելիքներ ունեցող քաղաքացիներ: 5. «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի տրամաբանությունը և վերջին տարիներին ՀՀ իշխանությունների կողմից իրականացվող համայնքների խոշորացման հիմնավորումներից մեկը եղել է համայնքների ծախսերի օպտիմալացումը, ինչը ենթադրում է, որ մի շարք համայնքներում համայնքի ղեկավարի տեղակալի հաստիք կարող է չլինել:

Առաջարկում եմ փոփոխություն և լրացում կատարել «Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարություն» փաստաթղթում և ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության համակարգում աշխարհազորի դերը, նշանակությունը, գործառույթները և այլ հանգամանքներ: Յուրաքանչյուր քաղաքացի պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով մասնակցել Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանությանը (Սահմանադրություն, հոդված 14, մաս 3): Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության, անվտանգության, տարածքային ամբողջականության և սահմանների անձեռնմխելիության ապահովումը Հայաստանի Հանրապետության յուրաքանչյուր քաղաքացու գործն է, իսկ առողջական խնդիրներ չունեցող արական սեռի յուրաքանչյուր քաղաքացի պարտավոր է ծառայել ՀՀ զինված ուժերում: 2020թ. հուլիսի 10-ին Անվտանգության խորհրդի կողմից հաստատված (https://www.seco.am/security_council/sessions/61?lang=hy ) Ազգային անվտանգության ռազմավարությունը անդրադառնում է ՀՀ զինված ուժերի (և “Պաշտպանության մասին” ՀՀ օրենքի համաձայն նրա անբաժանելի մաս կազմող պահեստազորի) արդիականացմանը, կառավարման և ղեկավարման համակարգի զարգացմանը, կարողությունների զարգացմանը (4.17 պարբերություն), զինված ուժերի պատրաստվածության բարձրացմանը (4.18), ՀՀ զինված ուժերի միջազգային անվտանգության ապահովմանը մասնակցությունը (4.20), զինվաժ ուժերի արդյունավետ ղեկավարմանը (4.21), զինված ուժերի հզորությունների շարունակական ընդլայնման, տնտեսական աճի, գիտական և տեխնոլոգիական առաջընթացի գործում ռազմարդյունաբերական համալիրի առանցքային գործոնի զարգացմանը (7.39): 2020թ. հուլիսի 10-ին հաստատված ազգային անվտանգության ռազմավարության մեջ «աշխարհազոր» բառն ընդհանրապես չի օգտագործվել: Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարության մշակման միջգերատեսչական հանձնախումբը ստեղծվել է ՀՀ վարչապետի 2019թ. հուլիսի 16-ի №935-Ա որոշմամբ: Ազգային անվտանգության ռազմավարության նախագծի վրա գրեթե մեկ տարվա աշխատանքի արդյունքում միջգերատեսչական հանձնախումբը անհրաժեշտ չի գտել անդրադառնալ 100 հազարանոց աշխարհազորի հարցին, այն դեպքում, երբ համաձայն ներկայացված նախագծի աշխարհազորի վրա է դրվելու այնպիսի կարևորագույն գործառույթներ, ինչպիսիք են դիվերսիոն կամ ահաբեկչական կամ հետախուզական կամ հատուկ օպերացիաների ուժերի և այլ գործողությունների, ինչպես նաև հակառակորդի զինված ուժերի ներթափանցած խմբերին դիմակայելը, չեզոքացնելը և ոչնչացնելը, երկրի տարածքի, բնակչության, կարևորագույն օբյեկտների ու ենթակառուցվածքների պաշտպանությունը: Ազգային անվտանգության ռազմավարությունը հաստատելուց մեկ ու կես ամիս հետո հանրային քննարկման է ներկայացվել այսպիսի կարևորագույն օրենքի նախագիծ, որը վերաբերում է ՀՀ պաշտպանական համակարգի կարևորագույն տարրերից մեկին: Այս իրավիճակը կարող է ՀՀ վարչապետի աշխատակազմում, Ազգային անվտանգության խորհրդում և ՀՀ պաշտպանության նախարարությունում ռազմավարական պլանավորման կարողությունների բարելավման անհրաժեշտության ցուցիչ հանդիսանալ: Դրանով պայմանավորված առաջարկում եմ իրականացնել ներքին ուսումնասիրություն և գնահատում, ռազմավարական պլանավորման աշխատանքների թերությունները վերհանելու և դրանց վերացման ուղղությամբ միջոցառումներ նախատեսելու համար: Ի տարբերություն պահեստազորի, աշխատազորը չի կարող համալրվել զինված ուժերի անբաժանելի մաս, որովհետև հիմնվում է կամավորության վրա: Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանությունը կամավորության վրա հիմնվել չի կարող: Աշխարհազորը կարող է և պետք է ավելացնի զինված ուժերի կարողությունները և կարևոր է, որպեսզի ազգային Անվտանգության ռազմավարությունը հստակեցնի այդ լրացման հանգամանքը, նպատակը, ձևերը և այլ հանգամանքներ:

Առաջարկում եմ փոփոխություն կատարել ՀՀ կառավարության 2019թ. մայիսի 16-ի №650-Լ որոշման մեջ ՀՀ կառավարության 2018թ. սեպտեմբերի 6-ի «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2018-2022 թվականների գործունեության միջոցառումների ծրագիրը հաստատելու մասին» №1030-Լ և 2019թ. մայիսի 16-ի «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2019-2023 թվականների գործունեության միջոցառումների ծրագիրը հաստատելու մասին» №650-Լ որոշումներով ՀՀ պաշտպանունակության ամրապնդման, զինված ուժերի կարողությունների զարգացման, պաշտպանության նպատայով մարդկային ռեսուրսների զարգացման նպատակով մի շարք կարևորագույն միջոցառումներ են նախատեսվել, սակայն դրանցից ոչ մեկով ՀՀ կառավարությունը աշխարհազորի ձևավորման ուղղությամբ միջոցառումներ չի նախատեսել: Օրինակ, միջոցառումների ծրագրի (բոլոր ներկայացված տեղեկությունները վերցվել են ՀՀ կառավարության 2019թ. մայիսի 15-ի №650-Լ որոշումից). Կետ 204-ով նախատեսվում է Պաշտպանության պլանավորման և ռեսուրսների կառավարման միասնական համակարգի ներդրում, որի շրջանակներում նախատեսվում էր մինչև 2019թ. նոյեմբերի առաջին տասնօրյակ «Մշակել և Անվտանգության խորհրդի հաստատմանը ներկայացնել ՀՀ պաշտպանության պլանավորման գործընթացի մոդելի նախագիծը», իսկ մինչև 2020թ. մարտի 30-ը «Անհրաժեշտության դեպքում ներկայացնել առաջարկություններ Պաշտպանության պլանավորման մոդելի պահանջներն ու դրույթները նորմատիվ իրավական ակտերով ամրագրելու, «Պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքում և այլ օրենսդրական ակտերում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու վերաբերյալ»: Կետ 205-ով նախատեսվում է «Պարտադիր ժամկետային և պայմանագրային ծառայության փոխլրացնող համակարգի շարունակական բարելավում»: Աշխարհազորի վերաբերյալ նախագծերով ներկայացված փաստաթղթերը ՀՀ կառավարության միջոցառումների ծրագրով նախատեսված չեն: Կառավարության գործունեության միջոցառումների ծրագիրը օպերատիվ կառավարման փաստաթուղթ է, որն անհրաժեշտության դեպքում կարող է և պետք է ենթարկվի փոփոխության, որպեսզի հնարավորինս ճիշտ արտացոլի այն առաջնահերթ խնդիրները, որոնց վրա աշխատում են պետական մարմինները: